De Veenmarke

De marke is het gebied dat in collectief eigendom is van een (dorps)gemeenschap. In de 19e eeuw zijn de meeste marken in Nederland en elders in West-Europa opgeheven. Voor aanpak van onze opgaven op het gebied van duurzaamheid, circulariteit en gemeenschapszin lijkt de marke een sterk concept. Ondermeer voor de veengebieden, waar de klimaatopgaven zeer groot zijn. De Veenmarke nieuwe stijl is de eigenaar van een veenpolder met een drijvende woonwijk, het bijbehorende veenproductielandschap en nieuwe veennatuur. Voor deze polder is de Veenmarke tevens de uitvoeringsorganisatie van gemeente en waterschap. M.a.w. eigenaar/bewoners zijn zelf verantwoordelijk voor het beheer van hun leefomgeving en de collectieve voorzieningen zoals infrastructuur en leidingen, binnen de spelregels van gemeente en waterschap. De Veenmarke kan niet in alle behoeften van de bewoners voorzien, maar wel in een groot deel. In die zin is het vergelijkbaar met diverse zgn. ecodorpen. In de Veenmarke gaan we ervan uit dat in de behoeften van de bewoners op het kleinst haalbare schaalniveau wordt voorzien. Hierbij onderscheiden we 4 schaalniveau’s:

• de eigen woning;
• de kavel, met 50 woningen, productielandschap en natuur;
• de Veenmarke (1000 woningen);
• de regio en daar buiten.

Inrichting

De Veenmarke is eigenaar van een veenpolder van 400 ha die modulair wordt ontwikkeld in smalle kavels van 100 x 1600 m (16 ha), zoals kenmerkend voor het veenlandschap. De Veenmarke groeit organisch naar 25 kavels waarvan 20 woonkavels met in totaal 1000 woningen en 5 kavels met drijvende utiliteiten, zoals school, winkels, gemeenschapshuis en bedrijfsgebouwen. Een kavel bestaat uit:

• drijvend woonvlot met 50 woningen of utiliteiten en bijbehorende infrastructuur, 2 ha;
• productielandschap met amfibische tuin, drijvende kas, helofytenfilter en moerasgewassen, 8 ha;
• moerasnatuur, 6 ha.

Drijvende woonwijken zijn niet kwetsbaar voor inklinkend veen en aangepast aan klimaatverandering en zeespiegelstijging.

Technische aspecten

Circulair bouwen

Alle bouwwerken worden gemaakt van natuurlijke en hoofdzakelijk plantaardige materialen, zoals hout en lisdodde en met onderdelen die weer hergebruikt kunnen worden volgens de principes van Thomas Rau. Elke bewoner kan met gebruikmaking van deze principes zijn eigen woning bouwen op een perceel van 250 m2.
Op het woonvlot staan woningen, tuinen, leidingen en de wijkinfrastructuur. Het vlot rust in zijn geheel op de veenbodem en beweegt mee met het waterpeil. Daardoor treden geen fricties op tussen woningen, infrastructuur en leidingen, wat de levensduur ten goede komt.

Waterbeheer

Het peil beweegt mee met de seizoensfluctuaties. In het vroege voorjaar staat de polder plasdras. In het groeiseizoen daalt het peil en in herfst en winter wordt het peil weer aangevuld. Het grootste deel van het jaarlijkse neerslagoverschot wordt uitgemalen op de boezem. Het voorjaarspeil wordt jaarlijks met 1 cm opgehoogd, waardoor geleidelijk veengroei plaatsvindt en CO2 wordt vastgelegd. Hiermee worden eventuele onvermijdelijke emissies van broeikasgassen gecompenseerd en is de Veenmarke klimaatneutraal.

Afvalwater

Bewoners van de Veenmarke gebruiken uitsluitend volledig biologisch afbreekbare middelen, zodat er geen belastende stoffen in het afvalwater terechtkomen. Gebouwen in de Veenmarke hebben een gescheiden afvalwatersysteem. Zwart water (uitwerpselen) wordt samen met GFT afval vergist in een bio-vergister. Het restproduct wordt samen met ander groenafval verwerkt tot compost. Grijs water wordt in een helofytenfilter gezuiverd. De hele Veenmarke heeft één biovergister en elke kavel (woonvlot) heeft een eigen helofytenfilter.

Drinkwater

Ook de drinkwatervoorziening bestaat uit 2 gescheiden systemen. Elke woning vangt het eigen hemelwater op en gebruikt dit voor o.a. toiletspoeling (vacuumtoilet), douchen en wassen. De Veenmarke heeft één centrale waar van hemelwater d.m.v. een extra zuivering drinkwater wordt gemaakt.

Energie

De Veenmarke maakt gebruik van de volgende duurzame energiebronnen:

• een lokaal warmtenet gevoed met aquathermie (TEO) en zonthermie voor verwarming van de gebouwen;
• zonnepanelen op daken van alle gebouwen, een windmolen voor de hele Veenmarke en een batterij voor elektriciteit; 
• een bescheiden hoeveelheid biogas uit de bio-vergister als piekvoorziening voor verwarming.

Voedsel

In de Veenmarke wordt voedsel voor eigen consumptie geproduceerd in het productielandschap:

• in de drijvende kas worden hoofdzakelijk groenten geteeld. Daardoor is er ook in winter en voorjaar aanbod uit eigen teelt. De gewassen wortelen in lava, jaarlijks wordt dit aangevuld met compost, verhakseld maaisel o.a. uit het zuiveringsmoeras en veenmos uit eigen productie.
• in de drijvende tuin worden open gronds gewassen geteeld, eveneens op een mix van lava, compost, verhakseld maaisel en veenmos.
• gewassen die zijn aangepast aan natte omstandigheden worden rechtstreeks in het veen geteeld, zoals wilde rijst, veenbessen en blauwe bessen.
• een deel van het productielandschap wordt beweid met waterbuffels. Deze dieren zijn aangepast aan zeer drassige grond. Hun voer bestaat uit grassen en andere planten die op moerassige grond groeien. De waterbuffels leveren zuivelproducten.

Naast voedselgewassen worden nog enkele andere gewassen geteeld:

• veenmos voor duurzame potgrond
• lisdodde voor duurzaam plaatmateriaal en mogelijk ook bioplastics en touw

Een deel van de gewenste voedselgewassen kan niet of alleen bij vergaande aanpassingen in het veen geteeld worden en zal van buiten moeten worden aangevoerd, zoals fruit, noten en aardappelen.  Naar verwachting kan de Veenmarke voorzien in ca. 2/3 van de eigen voedselbehoefte.

Natuur

De Veenmarke beheert ook 150 ha moerasnatuur. Door dit gebied lopen enkele vlonderpaden.

De organisatie

Organisatie, ontwikkeling en financiering

De Veenmarke is een vereniging van 1000 eigenaren die samen 400 ha veenpolder koopt voor een agrarische grondprijs. Elk huishouden dat er wil wonen kan een hypotheek nemen op:

• 0,4 ha grond;
• 2 % van de kosten van het bouwrijp maken van het woonvlot en de infrastructuur;
• bouwkosten van de eigen woning.

Het streven is dat de kosten laag gehouden worden waardoor wonen ook voor mensen met lage inkomens haalbaar wordt.
Door de modulaire ontwikkeling in 25 kavels kan de Veenmarke organisch groeien. Aangezien een deel van de voorzieningen op de schaal van de gehele Veenmarke gerealiseerd wordt (o.a. zwart water behandeling met biovergister, windmolen), zal de Veenmarke gedurende de ontwikkeling een steeds hogere zelfvoorzieningsgraad krijgen.
Bewoners van de Veenmarke betalen lidmaatschap waardoor een deel van de bewoners in dienst kan treden van de Veenmarke en zorg kan dragen voor alle collectieve voorzieningen. Aangezien de Veenmarke de meeste taken van gemeente en waterschap overneemt betalen zij nauwelijks gemeentelijke en waterschapsbelasting.

Wonen en werken

Een deel van de bewoners werkt in dienst van de Veenmarke aan collectieve dienstverlening zoals:

• zorg voor infrastructuur, energievoorziening, drink- en afvalwater, openbare ruimte;
• voedselproductie, zoals groenteteelt, waterbuffelhouderij, kaasmakerij; bewoners kunnen naar eigen behoefte producten gebruiken, er worden afspraken gemaakt hoe bij schaarste producten worden verdeeld;
• sociale dienstverlening en basisonderwijs.
• Ook heeft de Veenmarke een servicedienst die bewoners helpt bij beheer en onderhoud van decentrale voorzieningen.

Daarnaast zijn er veel mogelijkheden om vrijwillige bijdragen te leveren. 
De Veenmarke is groot genoeg om een aantal collectieve diensten goed te organiseren, maar nog klein genoeg om te zorgen dat mensen elkaar kennen. Daardoor ontstaat er een sterke basis voor onderling vertrouwen. Uitgangspunt is de menselijke maat en afwezigheid van bureaucratie. Bewoners hebben zorg voor hun leefomgeving omdat ze ervan afhankelijk zijn.

Toegevoegde waarde

De Veenmarke is een aantrekkelijke woon- en leefplek voor mensen die duurzaam willen leven, dichtbij de natuur, die graag met elkaar hun leefomgeving willen vormgeven en die veel waarde toekennen aan een groot gemeenschapsgevoel.

De Veenmarke is ook een voorbeeld van een integrale aanpak van woningbouw, klimaatadaptatie en mitigatie, circulariteit, herstel van biodiversiteit en sociale inclusiviteit. De Veenmarke combineert woningbouw in de groene ruimte met ontwikkeling van een aantrekkelijk landschap.